Wednesday, July 25, 2007

Βιβλιοπαρουσιάσεις-Λοιπές κατηγορίες(3)"Κριτική σημειωτική και κριτική της Κουλτούρας, Η Συγκριτική Γραμματολογία στην Ελλάδα, Νεοελληνική Ετυμολογία"


Ο Μπάμπης Δερμιτζάκης παρουσιάζει 3 δοκιμιακά βιβλία στο Λέξημα και την κατηγορία < "Λοιπές κατηγορίες" Διαβάστε αποσπάσματα από τις παρουσιάσεις των βιβλίων:
"Κριτική σημειωτική και κριτική της Κουλτούρας" - Manuel Gonzalez de Avila
"Η Συγκριτική Γραμματολογία στην Ελλάδα" - Έλενα Κουτριάνου
"Εισαγωγή στη Νεοελληνική Ετυμολογία" Θεόδωρος Μωϋσιάδης


Και μια και μπήκε επί τέλους η κατηγορία «Λοιπές κατηγορίες» στο Λέξημα, να σας παρουσιάσουμε τρία δοκιμιακά βιβλία που βρίσκονταν για καιρό στο «Ράφι των τύψεων», κατά την προσφυή έκφραση της «Εαρινής Συμφωνίας», με επέκταση της σημασίας από τα βιβλία που έχουμε στο ράφι και δεν διαβάσαμε στα βιβλία που έχουμε στο ράφι και δεν παρουσιάσαμε. Και μια και αργήσαμε θα τα παρουσιάσουμε όλα μαζί.

Και ξεκινάμε με τη μελέτη του Ισπανού Manuel Gonzalez de Avila, Κριτική σημειωτική και κριτική της κουλτούρας, σε μετάφραση Βασίλη Αλεξίου (Παπαζήσης 2006, σελ. 485).
Η σημειωτική δεν είναι πια της μόδας όπως ήταν πριν τρεις δεκαετίες. Ένας από τους πατέρες της, ο Umberto Eco, μετά το εξαίρετο βιβλίο του «Σημειωτική» το έριξε στο μυθιστόρημα. Έχασε η σημειωτική, κέρδισε η λογοτεχνία (και ο κινηματογράφος. Το «Όνομα του ρόδου» υπήρξε μια εξαίρετη ταινία). Όμως ο Manuel Gonzalez de Avila με αυτό το βιβλίο του την φέρνει ξανά στο προσκήνιο αναδεικνύοντας την κριτική της διάσταση, ως μια κριτική της κουλτούρας. Οι τίτλοι των υποκεφαλαίων είναι ιδιαίτερα κατατοπιστικοί ως προς τους προσανατολισμούς του. Σας δίνουμε μερικούς απ' αυτούς: «Η διπλή θεωρητική υπόσταση της σημασίας: ρεαλισμός και νομιναλισμός», «Οι επιλογές της απομονωτικής Σημειωτικής», «Ο θάνατος του κώδικα και η σημειωτική λειτουργική ετερογένεια», «Η οριστική πτώση της απομονωτικής σημειωτικής», «Ανθρωπολογία, βιολογία, φαινομενολογία και γνωσιακές επιστήμες στην απομονωτική σημειωτική», «Η κοινωνική επικοινωνία ως σημειωτική επιβολή» κ.λπ.
Ο μεταφραστής Βασίλης Αλεξίου, λέκτορας στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, προλογίζει το έργο με ένα εκτεταμένο (50 σελίδες) και ιδιαίτερα κατατοπιστικό κείμενο. Διατυπώνει με σαφήνεια τους κινδύνους που διέρχεται η σημειολογία σήμερα. «Ο πρώτος κίνδυνος είναι να κλειστεί η Σημειωτική σε μιαν ανέξοδη, άνευρη, εσωτεριστική αυτοαναφορικότητα (πράγμα που έχει συμβεί πολλές φορές στο σύντομο παρελθόν της αγγίζοντας, σε κάποιες ακραίες στιγμές, τα όρια ενός ‘επιστημολογικού αυτισμού', όπως τον χαρακτηρίζει σε κάποιο σημείο το παρόν βιβλίο), αρκούμενη σε μια απλή βοτανολογία ή κηπουρική του λόγου και ασχολούμενη με τη δημιουργία αναλυτικών εργαλείων κάθε φορά περισσότερο σύνθετων και λιγότερο εξηγητικών, στην κατεύθυνση απλά και μόνο της ίδιας της διατήρησης και αναπαραγωγής της ως ακαδημαϊκής «πειθαρχίας». (Εδώ ο Αλεξίου κάνει λογοπαίγνιο με το discipline). Το δεύτερο, με το να μεταμορφωθεί κάτω από την πίεση των κυρίαρχων κοινωνικών προταγμάτων σε μια τεχνοκρατική γνώση για να «βελτιστοποιήσει»… τη διαχείριση των συμβολικών ανταλλαγών» (σελ. 18-19).
Ο Αλεξίου, ένας militant της ριζοσπαστικής Αριστεράς, πιστεύει ότι η σημειωτική μπορεί να ξεφύγει από αυτούς τους κινδύνους και να αρθρώσει ένα απελευθερωτικό λόγο. Η επαναστατικοποίηση των σημείων μπορεί να γίνει όχι μόνο «στη μοναξιά της επιστημονικής έρευνας και μελέτης και στην αγωνιώδη καλλιτεχνική πάλη για την ευ-μορφία… αλλά και… στους δρόμους, στα πεζοδρόμια και στην πλήθουσα μπαχτινική αγορά… (απόσπασμα)



Το δεύτερο βιβλίο που σας παρουσιάζουμε είναι Η συγκριτική γραμματολογία στην Ελλάδα. Σύγχρονες τάσεις (επιμέλεια Ελένα Κουτριάνου, Εκδόσεις Μεσόγειος 2005, σελ. 400).
Δεν είναι μόνο η Σημειωτική που περνάει κρίση ως επιστημονικός κλάδος, αλλά και η Συγκριτική Γραμματολογία, που κάποιοι πιστεύουν ότι έχει υποσκελισθεί από τις Πολιτισμικές Σπουδές, όπως αναφέρει στην εισαγωγή της η επιμελήτρια του τόμου. Οι θιασώτες των Πολιτισμικών Σπουδών υποστηρίζουν ότι η Συγκριτική Γραμματολογία πρέπει να ενσωματωθεί σ' αυτές ως επί μέρους κλάδος των. Οι Συγκριτολόγοι αντιστέκονται. «Ο Steven Totosy de Zepetnek… επαναλαμβάνει… πως η ενσωμάτωση κλάδων όπως η συγκριτική γραμματολογία στις πολιτισμικές σπουδές δεν είναι απαραίτητα μια εξέλιξη που θα απέβαινε προς όφελος είτε της συγκριτικής γραμματολογίας είτε της λογοτεχνίας. Κι αυτό γιατί οι πολιτισμικές σπουδές αντιμετωπίζουν τη λογοτεχνία ως μία μόνο από πολλές πολιτισμικές δραστηριότητες και ως πολιτισμική παραγωγή, ενώ η συγκριτική γραμματολογία διατηρεί την εστίαση στην ίδια τη λογοτεχνία», γράφει η επιμελήτρια στην εισαγωγή της προσυπογράφοντας (σελ. 38).
Όλα τα κείμενα έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Ορισμένα έχουν μια γενικότερη θεματική, όπως π.χ. το κείμενο του Βίκτωρα Ιβάνοβιτς «Θέσεις για μια συγκριτολογία των Βαλκανίων», ενώ άλλα είναι εστιασμένα σε πιο ειδικά θέματα, όπως «Η κοινωνική διάσταση του Liebestod στον Σοφοκλή και στον Kleist» της Χριστίνας Ντόκου και «Στη χώρα της υπερκειμενικότητας: ‘Στη χώρα Ίψεν' του Ιάκωβου Καμπανέλλη και οι ιψενικοί ‘Βρικόλακες'» του Δημήτρη Τσατσούλη.
Τον θεωρητικό της λογοτεχίας θα ενδιαφέρουν οπωσδήποτε τα κείμενα του Β. Μπέννινγκ για την αποδόμηση και της Ελένας Κουτριάνου για την διακειμενικότητα, ενώ τον θεατρολόγο θα ενδιαφέρουν τα κείμενα της Χριστίνας Ντόκου, του Δημήτρη Τσατσούλη και του Βάλτερ Πούχνερ. Όσο για μας, έχοντας ένα ενδιαφέρον για τις ανατολικές σπουδές, μας άρεσε ιδιαίτερα το κείμενο της Ευτέρπης Μήτση με τίτλο «Από την Ακρόπολη στο χαμάμ: Φύλο και εξουσία στο Ελληνικό ταξίδι», όπου σχολιάζει πως περιγράφουν δυο περιηγήτριες, η Mary Wartley Montagu και η Elizabeth Craven, τα χαμάμ της Αθήνας την εποχή της οθωμανικής αυτοκρατορίας.
(απόσπασμα)


Κλείνουμε με το βιβλίο του εξαίρετου γλωσσολόγου Θεόδωρου Μωυσιάδη Εισαγωγή στη Νεοελληνική Ετυμολογία (Ελληνικά Γράμματα, 2005, σελ. 292).
Η ετυμολογία είναι ένας τομέας της γλωσσολογίας που ενδιαφέρει το ευρύ κοινό. Μάλιστα στη «Ραδιοτηλεόραση» υπήρχε παλιά μια σελίδα με ετυμολογίες λέξεων. Έτσι μπορούμε να πούμε ότι το βιβλίο αυτό του Μωυσιάδη δεν απευθύνεται μόνο στον ειδικό επιστήμονα-γλωσσολόγο, αλλά και σε ένα ευρύτερο κοινό.
Τη σημασία που είχε η ετυμολογία στην αρχαιότητα επισημαίνεται από τον συγγραφέα ήδη στο πρώτο κεφάλαιο: «…τόσο οι αρχαίοι Έλληνες όσο και οι ρωμαίοι θεωρούσαν την ανάλυση των λέξεων ιδιαίτερα αποκαλυπτική για το ποιόν των σημαινομένων (Πλάτων) ή ακόμη θεμελιώδες τμήμα της κειμενικής μελέτης (Αλεξανδρινοί). Επιπλέον, οι στωικοί φιλόσοφοι… προσκολλήθηκαν στενά στη σημασιολογική σχέση των λέξεων, επιχειρώντας να ανεύρουν τους ελλείποντες κρίκους (‘τα πάθη της λέξεως') που μεσολαβούν από το ‘πρωτότυπον' ως το ‘παράγωγον'» (σελ. 30).
Και ενώ η ετυμολογία ενδιέφερε τόσο τους αρχαίους, σήμερα η μελέτη της φαίνεται περιθωριοποιημένη, παρά το, όπως επισημάναμε, ενδιαφέρον του ευρύτερου κοινού. Ο Μωυσιάδης επισημαίνει τους λόγους αυτής της περιθωριοποίησης αμέσως μετά. Στη συνέχεια, αφού μιλήσει για τη Στατική Ετυμολογία και τη Διαχρονική Ετυμολογία, μιλάει για τους γλωσσολόγους που συνέβαλαν στην ανάπτυξή της (P. Kretschmer, V. Pisani, O. Szemerenyi, Eugenio Coseriu κ.ά.), με τις δυο κύριες τάσεις, τη σημασιοκεντρική ετυμολογία και τη μετασχηματιστική ετυμολογία. Σ' αυτή τη δεύτερη παραθέτει ένα παράδειγμα μετασχηματισμού του μέσου ολλανδικού houden («κρατώ») και goud («χρυσός») στην Ολλανδική, Γερμανική, Αγγλική και Γοτθική.
Δεν είμαι γλωσσολόγος, αλλά μια και μου δίνεται η ευκαιρία ας κάνω κι εγώ μια ετυμολογική μου παρατήρηση: το αγγλικό milk, που στα γερμανικά είναι Milch και στα Ρώσικα «Μαλακό». Ακόμη: Στην Κρήτη την έγκυο την έλεγαν παλιά «Βαρεμένη». Ίσως από το «βαρυμένη», καθώς η έγκυος βαραίνει με το βάρος του εμβρύου. Στα Ρώσικα λέγεται «μπερέμιεναγια». Θωδορή, τα λέω καλά ή κάνω «παρετυμολογία», θέμα που συζητάς στο τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου σου;
Ένα ενδιαφέρον γλωσσολογικό θέμα είναι ποιες λέξεις ελληνικές υπάρχουν σε άλλες γλώσσες, και όχι μόνο στην Αγγλική, που την αφθονία τους σ' αυτήν μας κατέδειξε ο Ζολώτας. Μιλώντας με τον άντρα της Ρωσίδας δασκάλας μου, μου είπε ότι η πεθερά του στο χωριό μας βρίσκεται «β εγιό στοιχείο».
«Άκουσα καλά;», λέω. Και όμως αυτό ήταν, το βρήκα και στο Ρωσοελληνικό λεξικό. Η πεθερά του, με τους χωριάτες χωριανούς μου, βρισκόταν «στο στοιχείο της».
Αλλά ας ξαναγυρίσουμε στον Μωυσιάδη.
(απόσπασμα)

Για να διαβάσετε ολόκληρες τις βιβλιοπαρουσιάσεις κάντε κλικ εδώ

Wednesday, July 18, 2007

Βιβλιοπαρουσίαση πεζογραφίας: "Χιόνια πάνω στους κέδρους" - David Guterson


Ο φίλος μας Πάτροκλος Χατζηαλεξάνδρου, γνωστός και από το λογοτεχνικό του στέκι www.Peri-grafis.com Περί...Γραφής ξεσκονίζει τη βιβλιοθήκη του και παρουσιάζει κάθε μήνα στο Λέξημα, ένα βιβλίο της επιλογής του, που άντεξε στο χρόνο.

Διαβάστε ένα απόσπασμα από την παρουσίαση του Ιουλίου:


Ιούλιος 2007


Τίτλος: ΧΙΟΝΙΑ ΠΑΝΩ ΣΤΟΥΣ ΚΕΔΡΟΥΣ
Συγγραφέας: David Guterson
Εκδόσεις: Ψυχογιός 1997
Μετάφραση: Τραϊκόγλου, Μαρία-Ρόζα
Σελίδες: 480
Τίτλος πρωτοτύπου: Snow Falling On Cedars





Όταν μια μικρή κοινωνία βρίσκεται σε κατάστασην ηρεμίας, μπορεί να μη φαίνεται τίποτε κι όλα να βαίνουνε καλώς. Αν όμως συμβεί κάτι και σπάσει το -τελικά- εύθραυστο περίβλημα αυτής της ηρεμίας, έρχονται στην επιφάνεια, ένα σωρό πράγματα που καλύτερα θα ‘ταν να μένανε κρυμμένα. Κατ' άλλους, καλύτερα να σπάζει το σπυρί και να τινάζεται το πύον, ώστε η αποθεραπεία των πάσχοντων ιστών ν' αποκαθίσταται καλύτερα, καθαρότερα κι ασφαλέστερα.
Τελικά ποιό είναι το καλύτερο; Το βιβλίο αυτό επιχειρεί να ανατμήσει μια τέτοια περίπτωση, -που δυστυχώς υπήρξε πραγματικότητα, σε μια πολύ δύσκολη περίοδο της παγκόσμιας ιστορίας. Ο συγγραφέας καταφέρνει να κρατηθεί εκπληκτικά ουδέτερος, θαυμαστά τίμιος και να μας επιτρέψει, εμάς τους αναγνώστες, να καταχωρήσουμε στο νου μας, στηριγμένοι στα ιδανικά και τα πιστεύω μας, το καθετί. Καταφέρνει να παραμείνει φαινομενικά απαθής ακόμα κι όταν περιγράφει-εξιστορεί, περιπτώσεις προκαταλήψεων και ρατσισμού, καταφέρνει να μη παρασυρθεί στο μελό, ακόμα κι όταν μιλά για ένα μεγάλο έρωτα και σαν παρατηρητής-ξεναγός μας συνοδεύει στο κόσμο που στήνει στις σελίδες του. Φυσικά, στο τέλος, είναι ορατό ένα πικρό κλείσιμο του ματιού του, όταν μας αποχαιρετά με τον επίλογό του.



Για να διαβάσετε ολόκληρη την παρουσίαση κάντε κλικ εδώ

Sunday, July 8, 2007

Βιβλιοπαρουσίαση πεζογραφίας: "Τρεις ιστορίες" - Δάφνη Χρονοπούλου


Ο Μπάμπης Δερμιτζάκης παρουσιάζει στο Λέξημα το βιβλίο της Δάφνης Χρονοπούλου “Τρεις Iστορίες” από τις εκδόσεις Βιβλία Tων Μουσών 1994.


Κυριολεκτικός ο τίτλος, τρεις νουβέλες με ισάριθμες ιστορίες περιέχει αυτό το βιβλίο της Δάφνης Χρονοπούλου. Οι δυο είναι σονάτες για βιολί και πιάνο, έναν άντρα και μια γυναίκα, ενώ η άλλη είναι κονσέρτο για βιολεντσέλο και ορχήστρα. Όχι πιάνο, όχι βιολί, αλλά βιολεντσέλο, με τον μελαγχολικό τόνο της ματαίωσης, ή καλύτερα του ennui, της ανίας.
Ας ξεκινήσουμε από αυτή την ιστορία, την πρώτη στη σειρά, με τίτλο «Ο Tελευταίος Yπερασπιστής». Διαβάζοντάς τη μου ήλθε συνειρμικά στο νου η ταινία «Ο Άγγελος Του Θανάτου» με την Ελίζαμπεθ Τέιλορ και τον Ρίτσαρντ Μπάρντον. Μια Ρωσίδα ευγενής, τυφλή, έχει μια αυλή από παράσιτα γύρω της που τρώνε και πίνουνε με έξοδα δικά της και όχι στην υγειά της: την κουτσομπολεύουν ασύστολα. Αυτή, μέσα στο σκοτάδι που την περιβάλλει, έχει διαλέξει αυτό τον τρόπο για να εξαγοράσει την κοινωνικότητά της. Διατηρεί όμως αμείωτο τον αέρα της αρχόντισσας: αγέρωχη και επιβλητική. Τι άλλο μπορεί να περιμένει εκτός από το θάνατό της;
Εστιαστής στην αφήγηση είναι ο Σάσα, ο ανεψιός της, μέσα από τα μάτια του οποίου βλέπουμε τη γριά αριστοκράτισσα. Ο αρχικός του οίκτος μετατρέπεται σε έκπληξη, μπροστά στην τόση ψυχική δύναμη που κρύβει η θεία του.
Η Δάφνη είναι αριστοτέχνης στην περιγραφή λεπτών ψυχολογικών χαρακτηριστικών και καταστάσεων. Ένα από τα ωραιότερα σημεία της νουβέλας είναι η περιγραφή του δισταγμού του Σάσα να αγκαλιάσει μια κοπέλα, και τη δική της προσμονή για ένα αγκάλιασμα που δεν έγινε, γιατί σε λίγο ήλθε ο «δικός» της. «…η Ζώη… έμενε εκεί μετέωρη ανάμεσα σε δυο χέρια, το ένα ταπεινωτικά σίγουρο γι αυτήν και το άλλο υποτιμητικά διστακτικό, μα και τα δυο αδιάφορα τώρα» (σελ. 29).
Από την ανία πάσχει κι ο επόμενος ήρωάς της, ο Μιχάλης. Τα φτιάχνει με τη Λάλα, μια γυναίκα ασυνήθιστη. «Καστανόξανθη, και κακομαθημένη, και αναίσθητη» (σελ. 46), «τη γελοιότερη, τη συντηρητικότερη, την πιο αφύσικη γυναίκα του κόσμου» (σελ. 46), «η πρόστυχη καταναλωτική μανία της» (σελ. 49). «Τη λάτρεψε παράφορα η Μιχάλης διότι αποτελούσε την τελευταία του ελπίδα. Μόνο αυτή η ολοκληρωτικά αφύσικη ήταν δυνατόν να τον βγάλει από την απάθεια και να τον σώσει από τη μοίρα του» (σελ. 50).
Όταν θα τον παρατήσει, θα εκπλαγεί. Γιατί, όπως γράφει με διεισδυτικότητα η Χρονοπούλου, «υπάρχουν και κάποιοι που θεωρούν ελάττωμα το να είναι αηδιαστικοί και προτιμούν να αποφεύγουν εκείνους τους οποίους αηδιάζουν» (σελ. 52). Στο τέλος της νουβέλας ο Μιχάλης, επιτυχημένος πολιτικός, βλέπει έναν απόμαχο της πολιτικής να πίνει ήσυχα την πορτοκαλάδα του, εδώ κι είκοσι χρόνια, στη δροσιά της Βουκουρεστίου και στο πρόσωπό του βλέπει το δικό του μέλλον. Αναπολεί τα περιπετειώδη ταξίδια του στον κόσμο με τη Λάλα.
Στο «Όνειρο Της Πεταλούδας», την τρίτη νουβέλα της, η Μινόξι κι ο Σίντι, δυο ναρκομανείς, περιφέρουν τη σχέση τους ανά τον κόσμο πριν αγκυροβολήσουν σε μιαν ερημική παραλία,
(απόσπασμα)


Για να διαβάσετε ολόκληρη την βιβλιοπαρουσίαση κάντε κλικ εδώ